KAHRAMANMARAŞ DEPREMİ KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR

Harita Dairesi Başkanlığı / Şube Müdürü Ömer SALGIN

Kadastro Dairesi Başkanlığı / Tapu ve Kadastro Uzmanı Ümit YILDIZ

Harita Dairesi Başkanlığı / Tekniker Deniz Can BARAN

ÖZET

Ülkemizde 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde, Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde iki adet büyük ve ardından çok sayıda artçı deprem meydana gelmiştir. 11 ili kapsayan ve geniş bir alanı etkileyen deprem sonrasında yürütülecek olan hasar tespit çalışmaları, çadırkent ve konteyner alanlarının belirlenmesi çalışmalarında koordinat birliğinin sağlanması ve üretilecek olan harita ve harita bilgileri için ülke referans ağı olarak TUSAGA-Aktif Sisteminin kesintisiz hizmet vermesi sağlanmıştır. Ayrıca, deprem sonrası fay hareketlerinin etkisiyle arazide yaşanan kayıklıklar incelenmiş ve test ölçüleri yapılarak hareketlerin sonuçları yorumlanmıştır.

Deprem sonrası yürütülecek çalışmalarda altlık olarak kullanılması amacıyla diğer kurum ve kuruluşlar ile kurumumuz birimleri arasında koordinasyon sağlanarak, Ortofoto harita üretim çalışmalarına başlanılmıştır.

GİRİŞ

Avrupa, Asya ve Afrika plakalarının etkisinde kalan ve aktif deprem kuşağı üzerinde yer alan ülkemizde; Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay Hattı olmak üzere 3 adet büyük fay hattı bulunmaktadır.

06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde, Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde iki adet büyük ve ardından çok sayıda artçı deprem meydana gelmiş ve 11 ili kapsayan ve geniş bir alanı etkilemiştir (Şekil 1).

Şekil 1 Depremden Etkilenen Şehirler Haritası

TUSAGA-Aktif SİSTEMİ KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR

Gerçek zamanlı coğrafi konum bilgisine ihtiyaç duyan çeşitli meslek disiplinlerinden tüm kullanıcıların, ülkemiz ve KKTC genelinde TUSAGA-Aktif Sisteminden faydalanabilmesi amacıyla; derhal DEPREMRTCM düzeltme tekniği oluşturulmuş, sistem kullanıcısı ve süresi olup olmadığına bakılmaksızın kullanıcı adı/şifre kısmı girilmeden bu düzeltme tekniği üzerinden gerçek zamanlı Ağ-RTK GNSS ölçüleri yapılmasına imkan sağlanmıştır.

TUSAGA-Aktif Sistemi ülkemiz ve KKTC genelinde 7 gün 24 saat kesintisiz olarak GNSS verisi topladığından, deprem öncesi ve sonrası toplanan GNSS verileri RINEX formatında kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması adına www.tusaga-aktif.gov.tr web portalında Deprem Verileri sekmesi üzerinden paylaşılmıştır. Böylece; depremin etkilerini inceleyen akademik camia ile kurum ve kuruluşların rahatça verilere ulaşılması sağlanmıştır.

Kullanıcıların ücretsiz kullanımı ve Akademik camia ile kurum ve kuruluşların veri ihtiyaçları sağlandıktan sonra, Sabit GNSS İstasyonlarında yaşanan sorunların giderilmesi ve deprem sonrası koordinat değerlerinin belirlenmesi çalışmalarına geçilmiştir.

Sabit GNSS İstasyonlarında Yaşanan Sorunlar

TUSAGA-Aktif Sistemi; ülkemiz ve KKTC genelinde gerçek zamanlı olarak cm hassasiyetinde coğrafi konum düzeltme bilgisi yayınlamaktadır. Sistemin etkin ve verimli çalışması için TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarının 7 gün 24 saat kesintisiz olarak çalışması ve istasyonlarda toplanan uydu verilerinin Kontrol Merkezine gecikme olmaksızın iletilmesi gerekmektedir.

Yaşanan depremden etkilenen deprem bölgesinde 23 adet TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonu (Hatay, Kilis, Gaziantep, Osmaniye, Kahramanmaraş, Ekinözü, Adıyaman, Şanlıurfa, Akçakale, Viranşehir, Siverek, Ceylanpınar, Malatya, Arapkir, Elazığ, Diyarbakır, Ergani, Divriği, Gürün, Adana, Feke, Tufanbeyli, Pozantı) bulunmaktadır. Deprem sonrasında bu istasyonların bazılarında gerek elektrik şebekesi gerekse iletişim hatlarında yaşanan sorunlardan dolayı veri toplanamamıştır.

Defne kaymakamlık binasında bulunan Hatay TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonundan Kontrol Merkezine veri akışı kesildiği tespit edilmiş, Sabit GNSS İstasyonundaki sorunu tespit etmek amacıyla yerinde inceleme yapılmış ve gerekli izinler alınarak istasyonun kontrolü için pilye ve kabinin bulunduğu binanın çatısına çıkılmıştır. Binada elektrik olduğu fakat iletişim altyapısı olmadığı tespit edilmiştir. Konum belirleme çalışmalarının aksamaması için istasyonun Kontrol Merkezi ile iletişimini sağlamak adına, görev öncesi hazırlık çalışmalarımızda Ankara’da hazırladığımız modem ve sabit IP adresli Data Sim kartı istasyona bağlanmıştır. Modem bağlantısı sonucunda Hatay TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonunu ile Kontrol Merkezi arasında veri iletişimi sağlanmıştır. Ayrıca yedekliliğin sağlanması adına Harita Genel Müdürlüğüne (HGM) ait ARSUZ Mareograf Sabit İstasyonunda toplanan GNSS verileri de TUSAGA-Aktif Sistemine dahil edilmiştir.

Kahramanmaraş ili Kadastro Müdürlüğü binasında bulunan Kahramanmaraş TUSAGA-Aktif Sabit GNSS istasyonu çalışır durumda olduğundan, burada arazi ölçüleri yapılarak Kahramanmaraş ili Ekinözü ve Elbistan ilçelerine geçilmiştir. Depremin ardından 1 gün sonra Ekinözü TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonundan Kontrol Merkezine veri akışı kesilmişti. Ekinözü Hükümet Konağında bulunan Sabit GNSS İstasyonunda incelemeler yapmak için Kaymakam Bey ve yetkililerle görüşülerek, gerekli izinler alınmış ve istasyonun kontrolü için pilye ve kabinin bulunduğu binaya giriş sağlanmıştır. Binada iletişim altyapısının çalıştığı fakat istasyonun elektrik altyapısında sorun olduğu tespit edilmiştir. Konum belirleme çalışmalarının aksamaması için istasyonun Kontrol Merkezi ile iletişimini sağlamak adına, görev öncesi hazırlık çalışmalarımızda Ankara’da hazırladığımız güç bağlantıları ile istasyon ve Ekinözü Tapu Müdürlüğü UPS sistemi arasında bağlantı sağlanmış ve istasyona güç sağlanarak çalışır hale getirilmiştir. Elektrik bağlantısı sonucunda Ekinözü TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonunu ile Kontrol Merkezi arasında veri iletişimi sağlanmıştır.

Adıyaman ili Kadastro Müdürlüğü binasında bulunan Adıyaman TUSAGA-Aktif Sabit GNSS istasyonu için Kadastro Müdürlüğü binasına geçilmiştir. Deprem sonrasında Adıyaman TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonundan Kontrol Merkezine veri akışı kesilmişti. Adıyaman Kadastro Müdürü Hüseyin Onur SARIKAYA ile görüşülmüş, Müdürlük binasının yanında ikiz nizamda bulunan binanın depremde yaşadığı tahribat nedeniyle, Kadastro Müdürlüğü binasının elektriğinin ana şebekeden kesildiği tespit edilmiştir. İstasyonun kontrolü için pilye ve kabinin bulunduğu binaya ve çatıya giriş sağlanmıştır. Binada elektrik ve iletişim altyapısının çalışmadığı tespit edilmiş ve elektriğin de uzun süre verilemeyeceği yorumlanarak; görev öncesi hazırlık çalışmalarımızda Ankara’da hazırladığımız Güneş Enerjisi Paneli kurularak istasyona güç sağlanmış, modem ve sabit IP adresli Data Sim kartı ile de iletişim altyapısı sağlanmıştır. Güç ve iletişim de yaşanan sorunların giderilmesi ile birlikte Adıyaman TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonu ile Kontrol Merkezi arasında veri iletişimi sağlanmıştır.

Siverek TUSAGA-Aktif Sabit GNSS istasyonu için Siverek/Şanlıurfa Kadastro Birimi binasına geçilmiştir. Sabit GNSS İstasyonunun bulunduğu Siverek Belediye Başkanlığı Binasının deprem sonrasında hasar gördüğü ve boşaltıldığı tespit edilmiştir. Deprem anında acil hizmet verebilmek adına, istasyon bulunduğu Belediye Başkanlığı binasından sökülmüş ve Siverek Kadastro Biriminin bulunduğu Siverek PTT binasına taşınmıştır. Elektrik ve iletişim altyapısı tamamlanarak Siverek Sabit GNSS İstasyonundan Kontrol Merkezine veri akışı sağlanmıştır.

Şanlıurfa TUSAGA-Aktif Sabit GNSS istasyonu için Şanlıurfa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü binasına geçilmiştir. Burada GNSS alıcısı, Anteni, Anten Kablosu, Elektrik ve İletişim altyapısı yenisi ile değiştirilmesine rağmen toplanan GNSS uydu sayısında ki sorun giderilememiştir. Yanımızda bulunan gezici GNSS alıcısı ile yapılan kontrollerde de yeterli GNSS uydu sayısına ulaşılamadığı ve durumun sinyal kesiciden (jammer) kaynaklandığı tespit edilmiştir. Şanlıurfa Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüğü binasına geçilmiş, burada bina terasında gezici GNSS Alıcısı ile yapılan ölçülerde yeterli GNSS uydusundan veri alınabildiği tespit edilmiştir. Yapılan kontroller sonucunda, istasyon bulunduğu Şanlıurfa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü binasından sökülmüş ve Şanlıurfa Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüğü binasına taşınmıştır. Elektrik ve iletişim altyapısı tamamlanarak Şanlıurfa TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonundan Kontrol Merkezine veri akışı sağlanmıştır.

Şekil 2TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonu Çalışmaları

Sabit GNSS İstasyonları Koordinatlarının Hesaplanması

Deprem sonrası yürütülecek çalışmalarda çeşitli meslek disiplinlerinden tüm kullanıcılara gerçek zamanlı konum bilgisinin sunulması bölge için büyük önem arz etmektedir. Deprem sonrasında yürütülecek olan çalışmalar ve üretilecek olan harita ve harita bilgileri için ülke referans ağı olarak TUSAGA-Aktif Sisteminin kesintisiz hizmet vermesi amacıyla; TUSAGA-Aktif Sistemi Sabit GNSS İstasyonlarındaki koordinat değişimleri HGM ile birlikte hesaplanarak yeni koordinatlar sisteme tanımlanmış ve böylece bölgede yürütülen çalışmalarda uygulama birliği sağlanmıştır. TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarının deprem sonrası belirlenen koordinat değerleri www.tusaga-aktif.gov.tr web portalında İstasyon Konum Bilgileri sekmesi üzerinden paylaşılmıştır. Bölgede yaşanan artçı depremlerin etkisi ile koordinat değişimleri anlık olarak izlenmeye devam edilmekte ve gerekli güncellemeler anında yapılarak web portal üzerinden yayınlanmaktadır.

DEPREM ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI ÇALIŞMALARI

Yaşanan depremin arazideki etkilerinin araştırılması çalışmaları; bölgedeki TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonları ile Türkiye Ulusal Temel GNSS Ağı (TUTGA) Pilye noktalarındaki koordinat değişimleri belirlenerek yürütülmüştür.

TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarındaki Değişim

Bu çalışmada, TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarının yaşanan deprem öncesindeki ve sonrasındaki verilerinin değerlendirilmesi sonucunda bulunan koordinat değerleri hesaplanmış ve yer değişim miktarları belirlenmiştir.

İstasyonlarda yaşanan değişim değerleri irdelendiğinde; konum değişikliği en çok Ekinözü İstasyonunda (4,65 m) gerçekleşmiş olup, Adıyaman (75 cm) ve Kahramanmaraş (64 cm) istasyonları en çok hareket eden ikinci ve üçüncü Sabit GNSS İstasyonlarıdır.

İstasyonlarda yaşanan değişim değerleri aşağıdaki tabloda ve şekilde sunulmuştur.

Tablo 1TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonları Deprem Sonrası Değişim

Şekil 3TUSAGA-Aktif İstasyonları Deprem Sonrası Hareketleri

TUTGA Noktalarındaki Değişim

Bu çalışmada, bölgedeki pilye tesisli TUTGA noktalarında GNSS ölçüleri yapılmış ve deprem öncesi onaylı koordinatları ile ölçü sonucunda elde edilen koordinat değerleri hesaplanmış ve yer değişim miktarları belirlenmiştir.

TUTGA noktalarında yaşanan değişim değerleri irdelendiğinde; en yüksek farkın Islahiye (2.84 m.), Hassa (2.48 m.) ve Nurhak (2.02 m.) noktalarında yaşandığı görülmüştür.

TUTGA noktalarında yaşanan değişim değerleri aşağıdaki tabloda ve şekilde sunulmuştur.

Tablo 2 TUTGA Noktaları Deprem Sonrası Değişim

Şekil 4 TUTGA Noktaları Deprem Sonrası Hareketleri

Şekil 5 Arazide gerçekleştirilen TUTGA Noktaları GNSS Ölçüleri

ORTOFOTO HARİTA ÜRETİM ÇALIŞMALARI

Depremin etkisi ile yaşanan hasarın belirlenmesi ve deprem sonrası yürütülecek çalışmalara altlık olması ve karar destek çalışmalarına katkı vermesi amacıyla, kamu kurum ve kuruluşları ve kurumumuz birimleri ile koordineli olarak bölgede ihtiyaç önceliğine göre;

• Deprem bölgesine ait Genel Müdürlüğümüz ve Harita Genel Müdürlüğü tarafından üretilmiş mevcut ortofoto harita verileri toplanmış ve kullanıma hazır hale getirilmiştir.
• Hazırlanan ortofoto harita verilere acil ihtiyaç duyan Bakanlığımızın ilgili birimlerine teslim edilmiştir.
•  Deprem sonrasına ilişkin Harita Genel Müdürlüğü tarafından görüntü alımı yapılarak üretimi yapılan GSD=30 cm ortofoto haritalar en kısa sürede temin edilerek ilgili birimlere başta kadastro birimleri olmak üzere talep eden diğer kurumlara iletilmiştir.
• Deprem sonrasına ilişkin görüntü alımlarında çok sayıda IHA kullanıldığı ve görüntü alımlarında herhangi bir yer kontrol noktası kullanılmadığı, hızlı karar verme amacıyla görüntülerin GPS/IMU değerleri ve PPK yöntemi ile üretildiği dikkate alınmıştır.  
• Kadastro çalışmalarına yönelik öncelikle olarak deprem sonrasına ilişkin görüntülerden arazide ölçülecek yer kontrol noktalarına göre ortofoto harita üretimine başlanılmıştır.
• İzleyen süreçte ise arazide yapılacak jeodezik çalışmalara takiben havadan görüntü alımı ve ortofoto harita üretimi, sonrasında ise ihtiyaç duyulan yerlerde fotogrametrik harita üretimi planlanmıştır.

SONUÇ

06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde, Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde yaşanan iki adet büyük deprem sonrasında Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü anında çalışmalarına başlamıştır.

Bu kapsamda;

• Ülke genelinde hizmet veren TUSAGA-Aktif Sistemi ücretsiz olarak kullanıma açılmış,
• Deprem öncesi ve sonrası toplanan TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonu RINEX verileri hazırlanarak akademik çalışmalarda kullanılmak üzere web portalı üzerinden sunulmuş,
• Deprem sonrası güç ve iletişim altyapısında sorun yaşanan TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarına çok kısa süre içerisinde sahada müdahale edilerek çalışır hale getirilmiş,
• TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarının deprem sonrası koordinat değerleri hesaplanarak sisteme girilmiş ve güncel koordinat değerleri üzerinden veri sunması sağlanmış,
• Yaşanan kayıklarının belirlenerek irdelenmesi amacıyla TUSAGA-Aktif Sabit GNSS İstasyonlarının deprem öncesi ve sonrası koordinat değerleri hesaplanarak fark değerleri belirlenmiş, aynı zamanda arazide pilye tesisli TUTGA noktalarında da GNSS ölçüleri gerçekleştirilmiş,
• Deprem sonrası yürütülecek çalışmalara altlık olarak kullanılması amacıyla ortofoto haritaların üretilmesine başlanılmıştır.